Hiện nay công tác đánh giá chất lượng tài liệu quan trắc tài nguyên nước có tầm quan trọng đối với sự nghiệp phát triển kinh tế xã hội, an ninh quốc phòng và đặc biệt trong công tác chủ động phòng tránh thiên tai, giảm nhẹ thiệt hại do nước gây ra. Trong điều kiện xã hội ngày càng phát triển, nhu cầu đòi hỏi số liệu quan trắc về tài nguyên nước ngày càng cao, không chỉ kịp thời mà còn phải có độ chính xác cao, ít sai xót trong quá trình quan trắc. Vì vậy, việc đánh giá chất lượng tài liệu quan trắc tài nguyên nước là một việc rất cần thiết và ngày càng được các Cơ quan quản lý tài nguyên nước và các đơn vị sử dụng số liệu ngày càng quan tâm chú ý hơn.
Việc đánh giá chất lượng tài liệu quan trắc tài nguyên nước là một trong các chỉ tiêu cơ bản để đánh giá công việc của các đơn vị thuộc Trung tâm Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước quốc gia, đồng thời, thông qua chất lượng tài liệu quan trắc tài nguyên nước, có thể định hướng được công tác nghiên cứu và nâng cao chất lượng tài liệu quan trắc tài nguyên nước. Tuy nhiên, vấn đề đánh giá chất lượng tài liệu quan trắc tài nguyên nước là một vấn đề hết sức phức tạp vì trên thực tế, không có một phương pháp hay quy phạm đánh giá nào bao quát được mọi mục đích của việc đánh giá chất lượng tài liệu quan trắc tài nguyên nước. Nhiều chuyên gia tài nguyên nước cho rằng việc đánh giá chất lượng tài liệu quan trắc cũng khó khăn phức tạp chẳng kém gì việc đo đạc, tính toán số liệu tài nguyên nước. Sự khó khăn này thể hiện ở các điểm chính sau:
– Sự phức tạp của diễn biến tài nguyên nước, các yếu tố tài nguyên nước và số liệu quan trắc tài nguyên nước liên quan đến không gian, thời gian và cường độ của chúng;
– Các phương pháp và chỉ tiêu đánh giá không phải là duy nhất;
– Các quy ước về giới hạn cường độ, không gian và thời gian chưa thống nhất;
– Quá trình phát triển kinh tế xã hội và khoa học công nghệ làm cho công tác quan trắc tài nguyên nước thay đổi, yêu cầu của xã hội, của người dùng cũng thay đổi. Sự thay đổi đó lại kéo theo những thay đổi về thuật ngữ, về những quy ước theo không gian, thời gian, về tính chất bản tin…
Theo các chuyên gia về tài nguyên nước, có 3 lý do quan trọng nhất cần phải đánh giá chất lượng tài liệu quan trắc tài nguyên nước là:
1. Để theo dõi chất lượng tài liệu quan trắc tài nguyên nước: xem các số liệu quan trắc có độ chính xác đến mức nào và mức chính xác có ngày càng tốt hơn không?
2. Để nâng cao chất lượng tài liệu quan trắc tài nguyên nước: vì trước hết phải tìm ra số liệu quan trắc tài nguyên nước sai cái gì, sai như thế nào thì mới có thể cải tiến công nghệ quan trắc.
3. Để so sánh chất lượng tài liệu quan trắc của các đơn vị trong Trung tâm.
Có rất nhiều các Chỉ tiêu khác nhau để đánh giá chất lượng tài liệu quan trắc tài nguyên nước nói chung và thủy văn nói riêng trên thế giới:
Tại Canada, người ta sử dụng các Chỉ tiêu để đánh giá chất lượng tài liệu quan trắc thủy văn như là: Thực hiện đúng quy chuẩn kỹ thuật đã quy định về quan trắc thủy văn, Chỉ tiêu này là Chỉ tiêu quan trọng nhất; Chất lượng tài liệu quan trắc phải đảm bảo tính nguyên bản của số liệu đo, không được tẩy xóa, đây cũng là một Chỉ tiêu quan trọng để đánh giá chất lượng tài liệu quan trắc thủy văn nói riêng và tài nguyên nước nói chung; ngoài ra còn có một số chỉ tiêu là tính pháp lỹ của các máy móc thiết bị, tức là giấy kiểm định của các máy móc này..
Tại Trung Quốc, hơn 400 trạm quan trắc thủy văn đã được lựa chọn kỹ càng để đánh giá chất lượng tài liệu quan trắc, đây là những trạm cơ bản không phải là những trạm dung riêng, Chỉ tiêu đánh giá chất lượng tài liệu quan trắc của Trung Quốc đưa ra một số chỉ tiêu như: Chỉ tiêu 1: Tại trạm quan trắc thủy văn phải đảm bảo dung lượng và phải đo được diễn biến của mực nước và lưu lượng nước phải đảm bảo đo được ở các cấp mực nước; Chỉ tiêu 2: thực hiện đúng đúng quy trình, quy phạm và quy chuẩn ngành.
Tại Pháp, người ta sử dụng các Chỉ tiêu sau đây để đánh giá chất lượng tài liệu quan trắc thủy văn nói riêng và tài nguyên nước nói chung, như: Chỉ tiêu1: Đảm bảo dung lượng quan trắc;Chỉ tiêu 2: Thực hiện đúng quy trình, quy phạm và quy chuẩn ngành;Chỉ tiêu 3: Công trình, phương tiện đo đạc, máy móc và thiết bị; Chỉ tiêu 4: Chất lượng tài liệu gốc.
Theo tài liệu của Liên Xô (cũ), các tiêu chỉ để đánh giá chất lượng tài liệu quan trắc thủy văn bao gồm: Đảm bảo dung lượng quan trắc, nguyên bản của số liệu, sổ sách đẹp đẽ và lấy đúng số có nghĩa của các yếu tố; thực hiện đúng quy trình, quy phạm, tiêu chuẩn của ngành .
Trong nước, hiện tại chỉ có ở Trung tâm Khí tượng Thủy văn quốc gia đang thực hiện công tác đánh giá chất lượng tài liệu quan trắc khí tượng thủy văn (tài liệu gốc) và được phân cấp để đánh giá chất lượng tài liệu quan trắc khí tượng thủy văn như sau:
– Ở Trung ương:
+ Trung tâm tư liệu khí tượng thủy văn thực hiện kiểm tra chất lượng tư liệu, chỉnh lý, lưu trữ, bảo quản tư liệu khí tượng thủy văn theo quy định của Nhà nước và các cơ quan quản lý chuyên ngành.
+ Trung tâm mạng lưới khí tượng thủy văn và môi trường thực hiện đánh giá, xếp loại chất lượng điều tra cơ bản khí tượng thuỷ văn và môi trường; Thẩm tra kết quả chỉnh lý, chỉnh biên, đánh giá chất lượng tài liệu của các Đài Khí tượng Thuỷ văn khu vực; thực hiện việc thẩm định, tổng hợp và đánh giá, xếp loại chất lượng điều tra cơ bản khí tượng thuỷ văn và môi trường.
– Ở Đài Khí tượng thủy văn khu vực:
– Ở tại trạm quan trắc khí tượng thủy văn:
Chỉ tiêu đánh giá chất lượng tài liệu quan trắc khí tượng thủy văn bao gồm các Chỉ tiêu
Chỉ tiêu 1: Đảm bảo dung lượng quan trắc
Chỉ tiêu 2: Thực hiện đúng quy trình, quy phạm và quy chuẩn ngành
Chỉ tiêu 3: Công trình, phương tiện đo đạc, máy móc và thiết bị;
Chỉ tiêu 4: Chất lượng tài liệu gốc.
Hiện tại các Chỉ tiêu trên đang được áp dụng khá tốt trong quá trình đánh giá tài liệu quan trắc khí tượng thủy văn ở Trung tâm khí tượng thủy văn quốc gia
Việc đánh giá chất lượng tài liệu quan trắc và bản tin dự báo diễn biến tài nguyên nước là một trong các chỉ tiêu cơ bản để đánh giá công việc của các đơn vị thuộc Trung tâm Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước quốc gia, đồng thời, thông qua chất lượng số liệu quan trắc và dự báo diễn biến tài nguyên nước, có thể định hướng được công tác nghiên cứu và nâng cao chất lượng quan trắc một khi biết được chi tiết chỗ mạnh yếu của các sản phẩm này. Tuy nhiên, vấn đề đánh giá chất lượng tài liệu quan trắc tài nguyên nước là một vấn đề hết sức phức tạp vì trên thực tế, không có một phương pháp hay quy phạm đánh giá nào bao quát được mọi mục đích của việc đánh giá chất lượng tài liệu quan trắc. Chỉ tiêu đánh giá chất lượng tài liệu quan trắc tài nguyên nước được xây dựng tại Trung tâm Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước quốc gia là cơ quan chủ quan của ngành tài nguyên nước. Kết quả của đề tài có tính ứng dụng cao trong việc đánh giá chất lượng tài liệu quan trắc tài nguyên nước và đặc biệt phục vụ cho quá trình phát triển kinh tế xã hội.
