Lưu vực sông (LVS) Hồng – Thái Bình nằm trên lãnh thổ 3 nước Trung Quốc,Việt Nam và Lào. Theo các tài liệu công bố trước đây, tổng diện tích tự nhiên của toàn LVS Hồng – Thái Bình khoảng 169.000 km2, trong đó phần lưu vực nằm ở Trung quốc là 81.200 km2 chiếm 48%, phần lưu vực nằm ở Lào là 1.100 km2 chiếm 0,7%; phần lưu vực nằm ở Việt Nam là 86.700 km2 chiếm 51,3%. Tuy nhiên, theo Danh mục sông liên tỉnh được ban hành kèm theo Quyết định số 1989/QĐ-TTg ngày 01/11/2010 của Thủ tướng Chính phủ thì diện tích LVS Hồng – Thái Bình thuộc Việt Nam là 88.680 km2.
Hiện nay phía thượng nguồn sông Hồng, Trung Quốc đang được coi là “nắm giữ” một trữ lượng nước tích chứa không nhỏ. Với các số lượng thủy điện, đập và hồ chứa của mình, ước chừng Trung Quốc đang tích chứa khoảng 49% tổng số lượng nước sông Hồng. Ngoài 2 nhà máy thủy điện lớn có tên là Namsa và Mađusan thì họ còn có 20 đập chứa lớn nhỏ khác nhau. Ngay trong năm 2017, việc các đập của Trung Quốc xả lũ đã gây ra những thiệt hại lớn đối với các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam.
Tuy nhiên, nghiêm trọng nhất là vấn đề các thủy điện của Trung Quốc tích nước, chuyển nước gây thiếu hụt nghiêm trọng đến lượng nước chảy vào VN, khiến ta luôn ở trong thế bị động về nguồn nước sông Hồng – Thái Bình.
Mực nước sông Hồng nhiều năm gần đây liên tục hạ thấp, kỷ lục nhất là xuống thấp còn 0,1 m vào ngày 21.12.2010 tại Hà Nội đã gây tắc luồng vận tải thủy, thiếu nước tưới. Lòng sông Hồng nhiều đoạn bị biến đổi do bồi, xói tự nhiên. Các loài cá quý hiếm trên lưu vực sông Hồng – Thái Bình là cá anh vũ, lăng chấm, cá chiên, cá bỗng… cùng nhiều loài thủy sinh khác đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Hơn 1 thập niên qua, tình trạng hạn hán đã xảy ra khá phổ biến ở lưu vực sông Hồng – Thái Bình.
Hiện nay giữa Việt Nam và Trung Quốc mới chỉ trao đổi thông tin quan trắc, thủy văn giữa các trạm thủy văn khu vực biên giới trên lưu vực sông Hồng và sông Kỳ Cùng. Còn cái cần hơn nữa là quy chế phối hợp về cung cấp thông tin xả lũ thì chưa có. Muốn đạt được quy chế phối hợp xả lũ trên sông Hồng thì phải làm việc ở cấp quốc gia. Đây cũng là một trong những khó khăn khi lập quy hoạch. Các chuyên gia đầu ngành về tài nguyên nước nhận định, muốn quy hoạch tốt LVS sông Hồng – Thái Bình thì phải đánh giá được tổng thể nguồn nước lưu vực sông Hồng – Thái Bình, xác định được lượng nước có thể phân bổ tại các vị trí, mùa, nguồn khác nhau và cần xem xét đến yếu tố biến đổi khí hậu. đây là thách thức rất lớn vì lưu vực sông Hồng – Thái Bình có gần một nửa nằm ở phía lãnh thổ Trung Quốc nhưng nước này – “người hàng xóm khó chịu” – lâu nay vẫn không hợp tác.
Theo các chuyên gia, chúng ta phải xác định rõ rằng, rất khó lấy được các số liệu, tài liệu về nguồn nước lưu vực sông Hồng – Thái Bình phần thượng lưu ở lãnh thổ Trung Quốc do nhiều năm nay họ không chịu hợp tác. Ngoài con đường đề nghị chính thức, chúng ta từng thông qua các tổ chức quốc tế nhờ lấy nhưng không được. Thông qua hợp tác giữa các tỉnh giáp biên giới nhưng không mấy hiệu quả. Người hàng xóm khó chịu vẫn tùy ý tích rồi xả nước khiến vùng hạ lưu sông ở VN luôn bị động, gánh chịu hậu quả.
(Thanh Sơn)
