Dân số của vùng thung lũng hạ lưu Rio Grande đang bùng nổ cả phía Mỹ và Mexico, thúc đẩy bởi các nhà máy và các hoạt động sản xuất nông nghiệp của NAFTA. Nhưng khi chảy đến Matamoros, mực nước sông quá thấp đến mức nó thường dưới mức nước mà các trạm hút nước của các thành phố Mexico có thể hút được. Nông dân ở Texas nói rằng họ mất 400 triệu đô la một năm do thiếu nguồn nước cho tưới tiêu nông nghiệp. Ở vùng đất ngập nước, điểm dừng chân quan trọng trong hành trình di cư của chim, hiện nay đang trở nên nghèo nàn hơn, nhiều vấn đề tồi tệ hơn nữa khi vùng này đã trở nên khô hạn hơn hàng thập kỉ nay.
Dưới đây là thông tin về 8 con sông lớn trên thế giới đang khô hạn:
1. Sông Colorado, Mỹ
Sông Colorado là một trong những con sông được sử dụng và tranh chấp nhiều nhất thế giới. Con sông này cung cấp nước cho 30 triệu người với rất nhiều đập và bị biến đổi dòng chảy dọc theo chiều dài 2.333 km của nó.
Do bị khai thác quá nhiều nước cho nông nghiệp, công nghiệp và nhiều mục đích khác nhau, sông Colorado hiện nay hiếm khi chảy ra được đến đồng bằng để chảy ra vịnh California. Khoảng 1/10 dòng chảy trước kia hiện nay có thể chảy đến Mexico, nhưng hầu hết lượng nước đó đã được sử dụng ngay ở những nông trại và thành phố biên giới.
2. Sông Colorado, Mỹ
Một liên minh hỗ trợ đang phát triển bao gồm cả National Geographic, hiện nay đang làm việc để lên kế hoạch lưu trữ một lượng nước nhất định của sông Colorado, với hy vọng tái sinh vùng đồng bằng khô hạn và hệ sinh thái quan trọng của khu vực.
Hiện nay, ngày càng nhiều người bắt đầu nhận ra vai trò sống còn của dòng sông đối với cả hai bên biên giới. Sự quan tâm về vấn đế dỡ bỏ các con đập dọc hai bờ sông bao gồm cả con đập gây tranh cãi Glen Canyon.
3. Sông Indus, Pakistan
Ngư dân sông Indus đang cầu nguyện bên bờ sông. Sông Indus là nguồn nước chính cho hầu hết dân Pakistan, một trong những quốc gia đang phát triển nhanh chóng với dân số 170 triệu người.
Thay vào đó, theo New York Times, tác giả Steven Solomon, sông Indus đang ngắc ngoải chảy từng giọt, nó đã từng là một dòng sông nuôi dưỡng một vùng đồng bằng phì nhiêu với nghề cá phát triển. Vùng hạ lưu sông Indus đã từng có một hệ sinh thái phong phú, cung cấp nhiều loài cá phong phú cho nghề cá truyền thống bao gồm cả loài Cá Nheo nước ngọt Indus.
Nhiều áp lực về nước đang diễn ra ở vùng đồng bằng này do những người sử dụng nước chính ở vùng thượng lưu đã lấy đi hầu hết lượng nước của sông trước khi chảy được xuống hạ nguồn. Theo báo cáo của National Geographic báo cáo, căng thẳng ngày càng lên cao khi nước láng giềng Ấn Độ, nơi bắt nguồn của con sông từ các dòng sông băng đang có kế hoạch chuyển hướng dòng chảy với quy mô lớn.
Solomon kết luận rằng, tương lai về nước của Pakistan sẽ rất ác nghiệt với dân số dự báo sẽ vào khoảng 220 triệu người trong vòng một thập kỉ tới, dòng chảy của sông Indus sẽ tiếp tục giảm trong bối cảnh nóng lên toàn cầu. Ông nhấn mạnh rằng đất nước này hiện nay chỉ có thủ đô Islamabat là có đủ nước dự trữ cho khoảng một tháng.
Mặc dù vậy, theo National Geographic đưa tin, có những dấu hiệu cho thấy Ấn Độ và Pakistan đang hợp tác tốt hơn về nước. Tình trạng tăng trưởng dân số đang được hạn chế bớt, và có được nhận thức cao hơn về tầm quan trọng của việc bảo vệ các con sông lớn trên trái đất.
Pictured are the Lansdowne and Ayub Bridges over the Indus in Sukkor, Pakistan.
4. Sông Amu Darya, Trung Á
Nhiều học sinh hiện nay đã biết đến câu chuyện buồn về biển Aral, một trong 4 biền nội địa lớn nhất thế giới, với diên tích bề mặt khoảng 67.300 km2. Biển Aral đã từng được bao quanh bởi những thành phố thịnh vượng và những vành đai công nghiệp và thủy sản phát triển mạnh, cung cấp việc làm cho 40.000 người và 1/6 lượng thủy sản cho toàn Xô Viết.
Biển Aral được nuôi dưỡng bởi hai con sống lớn nhất Trung Á là sông Darya ở phía Nam và sông Syr Darya ở phía Bắc. Trước kia nó là dòng sông dài nhất vùng Trung Á, kéo dài 2.414 km qua vùng thảo nguyên Trung Á.
Nhưng đến những thập kỉ 60 của thế kỉ trước, Liên Xô đã tiến hành xây dựng phát triển vùng thảo nguyên này vì vậy họ tiến hành xây dựng một hệ thống tưới tiêu lớn bao gồm 20.000 dặm kênh rạch, 45 đập nước và hơn 80 hồ chứa, tất cả số đó đều dành tưới tiêu cho bông và lúa mì ở Kazachstan và Uzbekistan. Hệ thống này bị rò rỉ và không hiệu quả, tuy nhiên sau vài thập kỉ sông Amu Darya đã mất đi nhiều nước và không còn nước chảy đến biển Aral nữa. Ngày nay, dòng sông này chỉ còn dài 110km.
Bị tước đoạt một lượng nước nguồn lớn nên biển nội địa này bị khô hạn nhanh chóng. Chỉ trong vài thập kỉ, biển Aral bị thu hẹp thành các nhóm hồ nhỏ với tổng cộng lượng nước chỉ bằng 1/10 lượng nước cũ và hàm lượng muối cao hơn nhiều do bay hơi. Hàng triệu con cá bị chết, bờ biển rút ra xa thị trấn hàng dặm, những người còn lại sinh sống ở vùng này đang chịu độc hại bởi các bão bụi dư lượng của các hoạt động công nghiệp, nông nghiệp và vũ khí thử nghiệm.
5. Sông Syr Darya
Mặc dù Syr Darya ở tình trạng tốt hơn so với sông Amu Darya, nhưng nó cũng bị khai thác triệt để và bị ô nhiễm nặng. Syr Darya bắt nguồn từ dãy núi Thiên Sơn của Kyrgryzstan và Uzbekistan chảy dài 2212km vào phía còn lại của biển Aral (trong hình là khu vực gần Tashkent).
Vào thế kỉ thứ 18, một hệ thống kênh rạch đã được xây dựng dọc theo sông Syr Darya. Cấu trúc của nó được thiết kế bởi các kĩ sư Xô Viết và được mở rộng trong suốt thế kỉ 20, phần lớn dùng để trồng bông trên những nông trại rộng lớn. Hầu như toàn bộ dòng chảy đã bị chuyển hướng, chỉ còn lại một dòng nước nhỏ chảy vào biển Aral.
Phó giám đốc cơ quan quản lý Hệ sinh thái Kazakhstan, Malik Burlibaev cảnh báo rằng, hiện nay dòng Syr Darya hiện đang bị ô nhiễm nghiêm trọng và không nên sử dụng cho cấp nước sinh hoạt và tưới tiêu nữa.
Trong vài năm trở lại đây, Ngân hàng thế giới đã tài trợ một vài dự án xây đập và hồ chứa nước với mục tiêu cải thiện sức khỏe dòng sông Syr Darya và tăng lưu lượng nước vào phần còn lại của biển bắc Aral.
6. Sông Rio Grande, Bắc Mỹ
Ngày nay, có ít hơn 1/5 dòng chảy của sông Rio Grande, Bắc Mỹ chảy ra được đến vịnh Mexico, thậm chí vào những năm 2000 dòng sông này còn không chảy ra được ra đến vịnh Mexico, toàn bộ phần phân chia giữa Mỹ và Mexico là một bãi biển cát bẩn và một hàng rào nylon màu da cam.
Một trong những con sông lớn nhất Bắc Mỹ, dài 3033 km, Rio Grande chảy từ Tây Nam Colorado đến vịnh Mexico.
7. Sông Rio Grande
Dân số của vùng thung lũng hạ lưu Rio Grande đang bùng nổ cả phía Mỹ và Mexico, thúc đẩy bởi các nhà máy và các hoạt động sản xuất nông nghiệp của NAFTA. Nhưng khi chảy đến Matamoros, mực nước sông quá thấp đến mức nó thường dưới mức nước mà các trạm hút nước của các thành phố Mexico có thể hút được. Nông dân ở Texas nói rằng họ mất 400 triệu đô la một năm do thiếu nguồn nước cho tưới tiêu nông nghiệp
Ở vùng đất ngập nước, điểm dừng chân quan trọng trong hành trình di cư của chim, hiện nay đang trở nên nghèo nàn hơn, nhiều vấn đề tồi tệ hơn nữa khi vùng này đã trở nên khô hạn hơn hàng thập kỉ nay.
8. Sông Hoàng Hà, Trung Quốc
Sông Hoàng Hà là con sông dài thứ 2 ở Trung Quốc sau sông Dương Tử, dài thứ 6 thế giới với chiều dài 5464km. Sông Hoàng Hà là cái nôi của nền văn minh Trung Quốc có lịch sử lâu dài và phức tạp. Nhiều trận lũ lụt lớn trong nhiều thế kỉ gây tổn thất nhiều mạng người gồm cả trận lũ lớn nhât gần đây được ghi nhận khiến khoảng 1-4 triệu người chết năm 1931.
Từ năm 1972, sông Hoàng Hà thường xuyên bị khô hạn trước khi chạy ra biển, do bị chuyển dòng lớn chủ yếu cung cấp cho nông nghiệp. Năm 1997, hạ lưu sông Hoàng Hà đã không có dòng chảy trong suốt 230 ngày. Việc giảm đáng kể dòng chảy sông đã gây ra tình trạng hệ sinh thái nghèo nàn, sói lở bờ gây ra mất lượng phù sac ho vùng ven sông.
9. Sông Teesta, Nam Á
Sông Teesta có chiều dài 315 km, chảy qua bang Sikkim của Ấn độ vào sông Brahmaputra ở Bangladesh. Nó bắt nguồn từ dãy Hymalaya, được nuôi dưỡng từ các dòng sông băng, chảy ngoằn nghèo qua nhiều vùng nhiệt độ khác nhau đến vùng thung lũng nhiệt đới Bangladesh.
Sông Teesta thường được gọi là nguồn sống của Sikkim, nhưng trong những năm gần đây nó được tận dụng quá nhiều cho nông nghiệp và nhiêu mục đích khác dẫn đến bị khô hạn trên diện rộng. Nông dân khó đánh bắt được cá dọc hai bên bờ sông, hàng nghìn nông trại bị mất nước cung cấp.
Mặc dù vậy, Ấn Độ đang tiến tới thực thi một số kế hoạch xây dựng một loạt đập dọc sông Teesta nhằm mục đích sản xuất điện. Các nhà địa chất cảnh báo rằng khối lượng lớn trầm tích tích tụ trên đó sẽ có thể gây ra động đất trên vùng có các hoạt động địa chấn hoạt động tại khu vực.
10. Sông Murray, Úc
Một vài chuyên gia Úc đã cảnh báo về những rắc rối trên lưu vực sông Murray của Úc có thể gây xáo trộn cuộc sống và nhiều áp lực về nước cho khu vực trong tình trạng trái đất đang nóng dần lên và dân số tăng nhanh. Sông Murry là con sông dài nhất nước Úc và có vai trò đặc biệt quan trọng, kéo dài 2375km từ dãy Alps Australia chảy qua vùng đồng bằng rồi chảy ra biển Ấn Độ Dương gần thành phố Adelaide.
Thung lũng Murray là một trong những vùng sản xuất nông sản nhiều nhất Australia, mở rộng hơn trở thành vựa lương thực của quốc gia. Tuy nhiên, hiện nay do bị xâm nhập mặn đang đe dọa nền sản xuất nông nghiệp. Dòng sông là nguồn cung cấp 40% lượng nước ngọt cho sinh hoạt của thành phố Adelaide và cung cấp hầu hết nước cho các thành phố và thị trấn dọc bờ sông.
Bị chặn và chuyển hướng dòng sông gây ra giảm dòng chảy quá nhiều dẫn đến cửa sông bị thu hẹp, lượng phù sa bồi tụ lớn tại cửa sông từ bắt đầu thế kỉ 21. Chỉ một lượng dòng chảy kiệt còn chảy ra được đến biển gần Công viên Quốc gia Coorong.
Bức ảnh trên là hồ Hume, một hồ chứa chỉ sử dụng được 19.6% công suất khi chup bức ảnh trên. Cuối mùa hè năm 2009 nó chỉ còn xuống đến 2.1%.
Sông Murray đang đối mặt với nhiều mối đe dọa về môi trường, ô nhiễm nước, đặc biệt từ các nông trại của 4 bang nó chảy qua; xâm lấn của một số loài đặc biệt loài cá chép châu Âu
Sông Darling cũng đang đối mặt với các vấn đề tương tự, sông Darling được biết đến là dòng chảy chính cung cấp nước cho Murray,nhưng nó cũng nhiều năm gặp phải hạn hán, khô kiệt.
Tác giả bài viết: Lê Oanh (Theo National Geographic,2013)
