Vận hành liên hồ chứa ứng phó với mưa lũ, đảm bảo an sinh

Thời tiết cực đoan đang gây ra những mối đe dọa lớn về an toàn cho cuộc sống của người dân. Việc đảm bảo vận hành hồ chứa nước đóng góp vai trò quan trọng giúp giảm thiểu thiệt hại do mưa, lũ gây ra đối với khu vực hạ du các lưu vực sông lớn và cấp nước an toàn phục vụ các hoạt động sản xuất, sinh hoạt ở hạ du.

Vận hành liên hồ chứa ứng phó với mưa lũ, đảm bảo an sinh

Một số bất cập trong vận hành các hồ chứa thủy điện

Đầu tháng 9, bão số 3 (Yagi) là cơn bão mạnh nhất trên biển Đông trong vòng 30 năm qua, đổ bộ vào các tỉnh miền Bắc với cường độ rất mạnh. Hoàn lưu bão số 3 gây mưa lớn trên toàn bộ các tỉnh từ Thanh Hóa trở ra với tổng lượng từ 200-400 mm, các tỉnh miền núi từ 400-600 mm, có nơi trên 700 mm. Nhiều hồ chứa thủy điện khu vực trung du và miền núi phía Bắc đã phải xả lũ khẩn cấp để đảm bảo an toàn công trình thủy điện. Mực nước hạ lưu các sông thuộc LVS Hồng - Thái Bình ở mức cao, có nơi trên báo động 3; một số tuyến sông gần đạt hoặc đã vượt mức lịch sử, đe dọa an toàn hệ thống đê điều, gây ngập lụt nhiều khu vực dân cư, trường học, cơ sở khám chữa bệnh và các cơ sở hạ tầng thiết yếu khác. Tại Ninh Bình, lũ trên sông Hoàng Long trùng pha với lũ trên sông Hồng và sông Đáy đe dọa an toàn của hệ thống đê, hoạt động sản xuất và đời sống của người dân một số huyện trên địa bàn tỉnh. 

Theo ông Ngô Mạnh Hà, Phó Cục trưởng Cục Quản lý TNN, Bộ TN&MT đã xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành 11 Quy trình vận hành liên hồ chứa trên 11 LVS lớn, quan trọng gồm sông: Hồng, Mã, Cả, Hương, Vu Gia - Thu Bồn, Trà Khúc, Kôn - Hà Thành, Sê San, Srepok và Đồng Nai. Theo đó, đã có khoảng 134 hồ chứa, đập dâng trên 11 LVS được điều tiết, vận hành theo cơ chế liên hồ với nguyên tắc ưu tiên hàng đầu là đảm bảo an toàn công trình, cắt, giảm lũ cho hạ du trong mùa lũ, ưu tiên duy trì dòng chảy tối thiểu, cấp nước hạ du phục vụ hoạt động sản xuất và dân sinh trong mùa cạn.

Việc thực hiện nghiêm quy trình vận hành liên hồ chứa đã bước đầu phát huy hiệu quả trong công tác phòng, chống thiên tai. Tuy nhiên, quá trình vận hành liên hồ chứa còn một số bất cập. Theo đó, để đảm bảo lấy nước ở phía hạ lưu, các nhà máy thủy điện phải xả lưu lượng lớn hơn. Điều này khiến mực nước trong hồ giảm nhanh vào cuối mùa khô, dẫn đến giảm khả năng phát điện. Mặt khác, các hồ chứa này phải tuân thủ theo quy trình vận hành đã được ban hành, trong đó mùa lũ phải dành một phần dung tích hữu ích để “chứa” lượng nước lũ. Nếu thiên tai bất thường, công tác dự báo khí tượng thủy văn chưa sát sẽ dẫn đến tình trạng cuối mùa lũ các hồ không tích đủ nước để cấp cho mùa khô kế tiếp, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng phát điện và cung cấp nước của các hồ chứa, gây khó khăn cho công tác vận hành,... Không những vậy, trên các LVS hiện nay còn có hàng nghìn công trình hồ chứa thủy lợi đơn mục tiêu khác, ít công trình có cửa van điều tiết, khả năng điều tiết lũ rất hạn chế so với tổng lượng lũ trên lưu vực, dẫn đến nhiều địa phương vẫn còn lúng túng trong công tác chỉ đạo, điều hành các hồ chứa.

Thời gian qua, để giảm đến mức thấp nhất thiệt hại do thiên tai gây ra liên quan đến hồ chứa trong mùa thiên tai, trước mỗi mùa mưa lũ, Bộ TN&MT đã chỉ đạo các cơ quan chức năng thường xuyên theo dõi, kiểm tra việc vận hành các hồ chứa theo quy định của các Quy trình vận hành liên hồ chứa. Thực tế cho thấy, với việc tuân thủ theo đúng quy trình vận hành các liên hồ chứa, thời gian qua, các hồ trong quy trình đã tham gia cắt, giảm lũ cho hạ du rất hiệu quả, giảm ngập lụt đáng kể cho hạ du các LVS. Cụ thể, cắt giảm đỉnh lũ từ 30 - 98% tùy từng cơn lũ, cắt giảm tổng lượng lũ từ 30 - 80% tổng lượng lũ (một số cơn lũ cắt được 85 - 92%). Ngoài ra, vào mùa cạn, các hồ đã giúp điều tiết, bổ sung một lượng nước tương đối lớn cho hạ du, góp phần quan trọng trong việc bảo đảm nguồn nước cấp nước cho các ngành sử dụng nước, giảm thiểu khá lớn thiệt hại do hạn hán gây ra.

Thực hiện đồng bộ các giải pháp 

Để khắc phục những lúng túng trong vận hành liên hồ chứa, bảo đảm cân đối đủ nguồn nước cấp cho hạ du các LVS, việc tối ưu hóa vận hành các hồ chứa theo thời gian thực là chủ đề được nhắc tới nhiều trong thời gian gần đây.

Hiện nay, Bộ TN&MT đang phối hợp chặt chẽ với các Bộ: NN&PTNT, Công Thương, Tập đoàn Điện lực Việt Nam, UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có liên quan tổ chức thực hiện nghiên cứu, đề xuất kế hoạch vận hành linh hoạt, điều tiết nước các hồ chứa thủy lợi, thủy điện lớn trên các LVS, vận hành các hồ chứa theo thời gian thực; đồng thời, nghiên cứu, đầu tư đồng bộ các giải pháp hạ tầng kỹ thuật bảo đảm vận hành hồ chứa, liên hồ chứa theo thời gian thực.

 Việc vận hành hồ chứa theo thời gian thực nhằm hướng đến bảo đảm an toàn hồ đập, thực hiện tốt chức năng điều tiết lũ, phục vụ tưới tiêu sản xuất nông nghiệp, đồng thời tối ưu hóa hiệu quả trong sản xuất điện. Vận hành thời gian thực ở đây được hiểu là vận hành linh hoạt hệ thống theo các dữ liệu đầu vào đến thời điểm hiện tại, trong đó, bên cạnh có hệ thống dữ liệu KTTV, còn cần đến các dữ liệu vận hành hồ chứa, hoạt động KT-XH liên quan ở hạ lưu, các nguyên tắc, quy tắc vận hành hỗ trợ ra quyết định, vận hành hồ theo thời gian thực; hệ thống cung cấp thông tin dự báo và vận hành hồ chứa. Đặc biệt, hệ thống này sẽ được chia sẻ dùng chung giữa các đơn vị để nâng cao hiệu quả sản xuất điện và phòng, chống thiên tai cũng như cải thiện khả năng đáp ứng nhu cầu nước phục vụ đa mục tiêu cho dân sinh. Cùng với đó, Cục Quản lý TNN cũng đôn đốc các tổ chức, cá nhân quản lý, vận hành đập, hồ chứa nghiên cứu, đầu tư đồng bộ các giải pháp hạ tầng kỹ thuật bảo đảm đáp ứng các điều kiện, yêu cầu vận hành hồ chứa, liên hồ chứa theo thời gian thực và lập, điều chỉnh quy trình vận hành liên hồ chứa theo thời gian thực khi hạ tầng kỹ thuật bảo đảm đáp ứng các điều kiện, yêu cầu vận hành. Thời gian tới, các địa phương sẽ thành lập các Trung tâm điều hành vận hành liên hồ chứa (theo hướng xã hội hóa, huy động đóng góp của các chủ hồ,...) có đầy đủ năng lực, công cụ để vận hành, giám sát việc điều tiết, vận hành hồ chứa đảm bảo tối ưu nguồn nước cấp cho các mục đích.

Cục Quản lý TNN đã có văn bản số 2275/TNN-LVSBTB gửi các đơn vị quản lý, vận hành hồ chứa trên LVS: Mã, Cả, Hương, Vu Gia - Thu Bồn và Trà Khúc về việc vận hành các hồ chứa trên các LVS để ứng phó với mưa, lũ. Theo đó, các đơn vị quản lý, vận hành hồ chứa trên các LVS khẩn trương tổ chức, thực hiện việc theo dõi chặt chẽ tình hình diễn biến KTTV, thực hiện chế độ quan trắc, dự báo, cung cấp thông tin, số liệu và chế độ báo cáo theo quy định của Quy trình vận hành liên hồ chứa; tuân thủ nghiêm túc quy trình vận hành hồ chứa, quy trình vận hành liên hồ chứa đã được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt và lệnh vận hành hồ của cơ quan có thẩm quyền theo quy định. Khi xuất hiện các tình huống bất thường, tình huống mưa, lũ vượt tần suất thiết kế, các đơn vị cần đề xuất phương án vận hành hồ chứa và báo cáo ngay tới cơ quan có thẩm quyền theo quy định để xem xét, quyết định việc vận hành bảo đảm an toàn công trình, vận hành ứng phó các tình huống khẩn cấp; tăng cường thực hiện việc thông báo, cảnh báo sớm cho chính quyền địa phương các cấp, nhân dân vùng thượng, hạ lưu trước khi vận hành xả lũ qua tràn, xả lũ khẩn cấp hoặc các trường hợp gia tăng đột ngột lưu lượng xả về hạ du. 

Các hồ chứa phía thượng và hạ lưu phải thường xuyên trao đổi, cung cấp thông tin vận hành, kết quả dự báo lưu lượng, mực nước hồ và các phương án điều tiết vận hành để bảo đảm công tác phối hợp, vận hành điều tiết cắt, giảm lũ (trường hợp xảy ra mưa lũ) được thực hiện hiệu quả, giảm thiểu tối đa thiệt hại cho nhân dân vùng hạ du. Đồng thời, thực hiện việc cung cấp thường xuyên, kịp thời số liệu vận hành hồ chứa tối thiểu 1 giờ/lần (khi có dự báo, cảnh báo bão khẩn cấp, áp thấp nhiệt đới gần bờ hoặc các hình thế thời tiết khác gây mưa lũ) lên Hệ thống quản lý dữ liệu vận hành hồ của Cục Quản lý TNN (https://quanly.dwrm.gov.vn/hochua) phục vụ công tác theo dõi, giám sát và dự báo, cảnh báo mưa lũ trên các LVS. Ngoài ra, để đảm bảo phục vụ công tác dự báo KTTV trên các LVS, Cục Quản lý TNN cũng đề nghị các đơn vị quản lý, vận hành hồ chứa cung cấp ngay các bản tin dự báo và số liệu quan trắc, tính toán theo quy định của các Quy trình vận hành liên hồ chứa về Tổng cục KTTV.

Theo: tainguyenvamoitruong.vn