Nước dưới đất – nguồn tài nguyên quý giá cần bảo vệ cho phát triển đô thị

Thực trạng sử dụng nước tại các đô thị

Trong ½ dân số thế giới đang sống tại các đô thị tại các thành phố, có khoảng 141 triệu người không thể tiếp cận nguồn nước uống an toàn. Tình trạng này đặc biệt nghiêm trọng tại các khu ổ chuột, nơi sinh sống của 828 triệu người dân.

Nguồn nước sạch ngày càng khan hiếm, giá nước theo đó cũng tăng cao. Nhưng có một nghịch lý đang hiện hữu: Người nghèo ở đô thị phải trả tiền cho một lít nước nhiều hơn 50 lần so với những người giàu vì họ phải mua nước ở các nhà cung cấp tư nhân.

Tốc độ đô thị hóa tăng nhanh, nhu cầu sử dụng nước trong các đô thị cũng lớn hơn, các thành phố phải đối mặt với nhu cầu ngày càng tăng về các dịch vụ nước và vệ sinh môi trường. Để đáp ứng nhu cầu này, các thành phố khai thác sâu hơn và nhiều hơn, tài nguyên nước ngầm bị khai thác quá mức. Hệ quả về lâu dài là tình trạng ô nhiễm nguồn nước, các mạch nước ngầm tụt sâu, sụt lún trong đô thị.

Không chỉ là nơi sử dụng nước nhiều, các đô thị còn là nơi gây lãng phí lớn nguồn nước sạch. Thống kê cho thấy, tỷ lệ rò rỉ, thất thoát đến 50% không phải là hiếm ở các hệ thống cấp nước nhiều đô thị. Trong đó, mỗi năm khoảng 250 – 500 triệu mét khối nước uống bị thất thoát ở những siêu đô thị. Lượng thất thoát này cũng đồng nghĩa với viêc lấy mất đi nguồn nước uống cho 10 – 20 triệu cư dân trong chính các siêu đô thị đó.

Nguy cơ suy kiệt nước dưới đất trong đô thị

Các đô thị ngày một phát triển và tăng nhanh kéo theo sự gia tăng dân số, các chung cư, cao ốc văn phòng, khu chế xuất… Theo đó, nhu cầu sử dụng nước không ngừng tăng. Và chính các đô thị đang từng ngày thọc sâu hút cạn kiệt nguồn nước dưới đất từ lòng đất. Đó là chưa kể việc khoan sâu không theo qui hoạch đã làm suy yếu địa tầng cấu trúc đô thị, gây ảnh hưởng khôn lường đến các công trình xây dựng. Và khi nguồn nước đã cạn kiệt, chi phí và năng lượng để sản xuất nước sạch cho đô thị sẽ ngày một cao, những giọt nước sẽ trở nên vô cùng quí hiếm.

Vậy là các đô thị đang phải đối mặt với một tình trạng thật trớ trêu. Sự khan hiếm nước nặng nề và tình trạng ngập lụt đường phố mỗi khi có những cơn mưa rào xối xả. Thống kê sơ bộ cho thấy, lượng nước khai thác sử dụng cho các đô thị từ vài trăm đến hàng triệu m3/năm, trong đó khoảng 50% nguồn nước cung cấp cho các đô thị được khai thác từ nguồn nước dưới đất. Các nguồn nước dưới đất được khai thác nằm ngay trong đô thị hoặc ven đô thị. Chỉ tính riêng Hà Nội, hiện mỗi ngày khai thác khoảng 800.000 m3 (khoảng 300 triệu m3/năm); TP.HCM khai thác khoảng 500.000 m3 (khoảng 200 triệu m3/năm). Các đô thị khu vực đồng bằng Nam bộ cũng đang khai thác khoảng 300.000 m3/ngày (110 triệu m3/năm).

Các kết quả nghiên cứu quan trắc mới nhất cho thấy, tại một số đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM, Hải Phòng, Hòn Gai, Vinh, Cà Mau, Sóc Trăng, Bạc Liêu… nguồn nước dưới đất đang có những dấu hiệu cạn kiệt, ô nhiễm, nhiễm mặn. Mực nước của các tầng chứa nước khai thác bị hạ thấp liên tục theo thời gian. Điển hình như Hà Nội, mực nước tầng chứa Pleistoxen hạ thấp với tốc độ 0,4m/năm; TP.HCM là 0,6m/năm; Cà Mau là 1m/năm… Sự nhiễm bẩn nguồn nước ngầm quan sát được ở các thành phố Hà Nội, Lạng Sơn, Đồng Hới, TP.HCM…; lún sụt nền đất ở Hà Nội, TP.HCM, vùng Hoài Đức (Hà Nội), Cam Lộ (Quảng Trị)…

Tại thành phố Lạng Sơn, Thái Nguyên, hệ thống giếng khoan khu vực sông Kỳ Cùng, sông Cầu đang bị ô nhiễm nặng. Tại Quảng Ninh, Hải Phòng, hàng loạt giếng khoan đang bị nhiễm mặn nặng nề do tốc độ khai thác quá nhanh trên cùng một địa tầng. Ở nội thành Hải Phòng, nhiều giếng khoan bị nhiễm mặn và mực nước tụt sâu 1-2 m.

Với các đô thị miền Trung, nước ngầm được khai thác ở độ sâu nhỏ (khoảng 10-25m), lớp phủ bề mặt mỏng nên dễ bị ô nhiễm. Qua khảo sát, phần lớn các nguồn nước này đều bị nhiễm vi sinh và một số chỉ tiêu vi lượng vượt mức cho phép nhiều lần. Đáng quan ngại là tình trạng xuất hiện hàm lượng thủy ngân vượt quá giới hạn cho phép có nguyên nhân từ quá trình khai khoáng, sản xuất công nghiệp và phân bón…

Giải pháp bảo vệ tài nguyên nước dưới đất cho phát triển đô thị

Ở các nước phát triển, nước dưới đất đã trở thành nguồn tài nguyên quý giá và được bảo vệ nghiêm ngặt. Với Việt Nam, đã đến lúc thắt chặt hơn nữa công tác bảo vệ nguồn tài nguyên này.

Trong những năm qua, công tác quản lý tài nguyên nước nói chung và quản lý nước dưới đất nói riêng đã được tăng cường đáng kể, cụ thể: Nhiều văn bản quy định về quản lý, khai thác sử dụng, bảo vệ nước dưới đất đã được ban hành và được hầu hết các địa phương trên cả nước triển khai thực hiện… Theo ThS. Trần Thị Huệ (Cục Quản lý Tài nguyên nước), để bảo vệ một cách hiệu quả nguồn nước dưới đất, góp phần bảo đảm an toàn, bền vững của các hệ thống cấp nước đô thị, ngoài việc tiếp tục tăng cường công tác quản lý tài nguyên nước cần phải tăng cường thực hiện một số giải pháp sau. Đó là: Xem xét đầy đủ vấn đề bảo vệ nước dưới đất khi quy hoạch phát triển các khu công nghiệp, khu đô thị; Việc quy hoạch công trình khai thác nước, hệ thống cấp nước đô thị cần  có sự tham gia, phối hợp, thống nhất với cơ quan quản lý tài nguyên nước; Quản lý, giám sát chặt chẽ các công trình thăm dò, khai thác nước dưới đất ở các đô thị (từ khâu thiết kế, lập đề án thăm dò, thi công đề án, lắp đặt công trình khai thác và trong quá trình khai thác sử dụng nước). Thực hiện nghiêm chỉnh chế độ quan trắc, giám sát mực nước, lưu lượng khai thác, phân tích chất lượng nước và báo cáo định kỳ quá trình khai thác theo quy định của pháp luật tài nguyên nước.

Ở các vùng có nhiều công trình khai thác nước dưới đất cần nhanh chóng thực hiện việc rà soát, xử lý trám lấp các giếng không sử dụng; khoanh định các vùng hạn chế/cấm khai thác; lập quy hoạch khai thác sử dụng, bảo vệ nước dưới đất và từng bước xây dựng mạng quan trắc nước dưới đất địa phương, khu vực. Các vùng có hiện tượng suy giảm mực nước, chất lượng nước cần xây dựng phương án giảm thiểu hoặc nghiên cứu giải pháp cấp nước khác thay thế. Ngoài ra, cần sớm đầu tư, hoàn thiện hệ thống cấp nước ở các đô thị để hạn chế việc xây dựng các công trình khai thác nước dưới đất quy mô nhỏ lẻ nhằm bảo vệ tài nguyên nước.

Nước trong đời sống kinh tế vô cùng quan trọng. Con người sống được phải có nước. Để có nước phục vụ sinh hoạt, buộc các đô thị phải sử dụng nguồn nước ngầm. Đã có những đô thị trên thế giới phải lấy nuớc ngầm xa hàng trăm cây số bởi hệ thống nước ngầm trong và ven đô thị của họ đã cạn kiệt. Đó không phải là bài học mới, nhưng có lẽ vẫn chưa cũ trong bối cảnh phát triển đô thị quá nhanh, thiếu quy hoạch ở Việt Nam.  

(Theo Monre.gov.vn)